Bài 1: Đại cương về virus

Giới thiệu

Virus (siêu vi, siêu vi trùng, siêu vi khuẩn), cực nhỏ (2R $\approx$ 20 - 300 nm → liên tưởng tới khẩu trang) Kí sinh bắt buộc nội tế bào (TB) → khó chữa, có thể tiêu diệt cả TB Chỉ nhân lên (sao chép) bên trong TB kí chủ vì:

• Không thể tự tạo nguyên liệu.
• Không thể tự tổng hợp protein

Đặc điểm cơ bản

Thuật ngữ

• Envelope: là màng bọc virus → Virus có envelope dễ huỷ hơn, do thuốc làm phả huỷ envelope dễ hơn

• Capsomere: là tiểu đơn vị protein (đơn vị hình thái học), cấu trúc hình khối / KHV e-.

• Capsid: là vỏ bao protein, bao quanh lõi (core) acid nucleic, được tạo thành từ các capsomere.

• Nucleocapsid: acid nucleic + capsid

• Virion: là 1 hạt virus có cấu trúc hoàn chỉnh.

• Virus khiếm khuyết (defective virus): là hạt virus thiếu một vài thành phần cấu trúc khiếm khuyết chức năng sao chép

• Giả virus (pseudovirion): là capsid virus bao bọc a. nucleic của TB ký chủ

• Viroid: là những phân tử a. nucleic (M $\approx$ 70.000–120.000), là những tác nhân gây bệnh ở thực vật.

• Prion (proteinaceous infective particle):

  • Là 1 tác nhân protein gây bệnh (có thể sinh đôi). – nucleic acid (-)  (-) là virus.
  • Prion liên quan tới một số bệnh: BSE (bệnh bò điên), scrapie ở cừu, …
  • Không có thuốc $\theta$ cho bất kì bệnh prion nào.

  Hình thể virus

  Hình thể virus: có thể được dùng để phân loại virus. Các loại hình thể : cầu, sợi, que, chùy, hình khối phức tạp. Hình thể luôn ổn định với từng loài virus

  Cách sắp xếp a. nucleic và capsid -> các dạng đối xứng:

  • Đối xứng lập phương (Cubic / Icosahedral)
  • Đối xứng xoắn ốc (Helical)
  • Đối xứng phức hợp (Complex)

  Đối xứng lập phương

  • Hình khối 20 mặt - 12 đỉnh - bề mặt hình khối có 60 tiểu đơn vị protein
  • có ở nhóm virus DNA và RNA

  Đối xứng xoắn ốc

  • Các tiểu đơn vị protein gắn với acid nucleic theo hình xoắn ốc
  • Phức hợp protein - a. nucleic (nucleocapsid) cuộn bên trong màng bọc lipid.

  Đối xứng phức hợp

  • 1 đầu: hình khối cầu đối xứng có DNA
  • 1 đuôi: cấu trúc xoắn đối xứng -> ống bơm DNA vào vi khuẩn
  • Đầu nối với đuôi = cổ
  • Phần dưới đuôi: cấu trúc đĩa nền có các chân -> bacteriophage gắn vào TB

Kích thước

 Cổ điển: dựa trên khả năng chui qua màng lọc của virus.  Hiện nay: quan sát dưới KHV e-.

Phương pháp so sánh kích thước:

• Staphylococci: 1000 nm

• Kích thước virus:

  • Min: d $\approx$ 20 nm (Parvovirus)

  • Max: d $\approx$ 300 nm (Poxviruses)

Cấu trúc

99% thuốc sát khuẩn tác dụng lên envelope -> noneveloped dễ lây, khó phòng

3. Màng bọc lipid:

• tạo ra khi nucleocapsid nẩy chồi qua màng TB.
• phospholipid / màng bọc:
•  màng TB có liên quan /nẩy chồi.
• VD: Herpes nẩy chồi qua màng nhân TB  phospholipid màng bao virus  lipid màng nhânTB
• Virus có màng bọc (enveloped virus)
• Virus không có màng bọc hay virus trần (naked virus)

Glycoproteins của virus:

• Màng bọc chứa glycoproteins do virus tổng hợp ( lipid từ TB ký chủ trên màng)
• Các glycoproteins bề mặt:
• gắn virus với TB đích
• giúp virus hoà màng với TB ký chủ
• là những kháng nguyên (KN) quan trọng: hemaagglutinin, neuramidase,...

Gai protein bắt vô niêm mạc đường hô hấp trên (SAR COVID 2) => dễ lây, đột biến -> thay gai -> chủng khác

Phân loại virus

DNA virus

1. Poxviridae: virus đậu mùa
2. Herpesviridae: HSV, CMV, EBV
3. Adenoviridae (ho cảm sổ mũi)
4. Parvoviridae (ssDNA)
5. Polyomaviridae
6. Papillomaviridae: HPV
7. Hepadnaviridae: HBV

RNA virus

1. Picornaviridae: EV 71 (tay chân miệng), HAV, …
2. Hepeviridae: HEV, …
3. Flaviviridae: SXH, VNNB, HCV
4. Togaviridae: Rubella virus
5. Retroviridae: HIV
6. Coronaviridae: SARS, SARS-CoV-2
7. Orthomyxoviridae: virus cúm, …
8. Paramyxoviridae: v. sởi, quai bị, …
9. Reoviridae (dsRNA): Rotavirus
10. Rhabdoviridae: virus dại
11. Filoviridae: virus Ebola, … …   16 họ.

Sự nhân lên của virus (1 con -> 1 lũ ._.)

• Virus là sinh vật sống 🌍 • Không có bộ máy biến dưỡng riêng • Chỉ tăng trưởng trong TB sống khác 🎃

CD4 + thụ thể phụ mới hoà màn được -> Ức chế CXCR4, CCR5

Ức chế cDNA. ức chế hình thành virion hoàn chỉnh

Hậu quả của sự tương tác virus và tế bào

1. Hủy hoại TB KC
2. Làm sai lệch nhiễm sắc thể của TB

• Gây dị tật bẩm sinh, thai chết lưu - sinh khối u và ung thư

3. Tạo hạt virus không hoàn chỉnh
4. Tạo các tiểu thể
5. Tích hợp genom virus vào ADN TB KC
6. Sản xuất interferon

Các bệnh virus mới “trỗi dậy”

 Theo 3 kiểu:

• xuất hiện một tác nhân mới
• gia tăng đột ngột tỉ lệ mắc bệnh do 1 tác nhân gây dịch
• sự xâm nhập của một quần thể ký chủ mới  Ví dụ:
• Bệnh Ebola (2014): sốt, tiêu chảy, ói mửa, xuất huyết  tử vong.
• COVID-19 do SARS-CoV-2 (nCoV): sốt, viêm phổi nặng  dễ gây tử vong.

VI/. Thuốc kháng virus

Kết luận